साडी १ 

कधी जड भरजरी तर कधी हलकी शिफॉनची... कधी स्पेशल  डिझायनर तर कधी भारदस्त कॉटनची.. साडी ही भारतातल्या तमाम मुली- महिलांच्या मनात एक अढळ स्थान प्राप्त करून आहे. 3-4 वर्षांच्या चिमुरडीचा उलटा-पालटा पदर सावरण्याची लगबग ते पांच्याऐंशी वर्षांच्या अजीबाईंचा घट्ट कासोटा मारून नेसलेली नऊवार साडी… दोन्ही तितक्याच लोभस दिसतात. प्रत्येकीकडे कितीही साड्या असल्या तरी अजून एखादी तरी साडी कमीच असते. साड्या आणि त्यांचे प्रकार, नेसण्याची पद्धत मराठी काष्टा, गुजरातचा उलट्या उजव्या खांद्यावरून पुढे येणारा पदर, गोल गोल गुंडाळत जाणारी काश्मिरी, 'देवदास'फेम बंगाली, आणि आता सर्रास नेसली जाणारी गोल साडी..किती प्रकारे नेसली जाते साडी..शिवाय साडीचे प्रकार ते किती? पैठणी, कांजीवरम, उपाडा, चंदेरी, इकत आणि काय काय...

आपल्याकडे असलेल्या प्रत्येक साडीभोवती आठवणींचा एक गोफच विणलेला असतो.. ही पहिल्या पगारातून घेतलेली, ही लग्नातली, ही आईने दिलेली, ही डोहळ्याची, ही पहिल्या दिवाळीची, एखादी तलम साडी एखाद्या विशेष जवळच्या व्यक्तीने दिलेली असली तर तिची घडी सुद्धा तितक्याच हळुवारपणे मोडली जाते.. तर एखादी साडी सासरच्या दुष्ट नांदेणे दिली असेल तर दाखवण्यापूर्ती का होईना पण एकदा तरी धुसफूसत नेसावी लागते.

साडीचं वर्णन करताना "पदरावरती जारतारीचा मोर नाचरा हवा.." असा आईकडे गोड हट्ट धरणारी मुलगी, ते आजीच्या जुन्या पैठणीच्या स्पर्शाने आजीला पुन्हा भेटणाऱ्या शांता बाई, तर महाराष्ट्रातल्या बायकांनाच साडी कशी नेसावी याचा आदर्श घालून देणारे बालगंधर्व... सगळंच हुरहूर लावणारं...

मधल्या काळात साडी म्हणजे बॅकवर्ड झाली होती पण बॉलिवूडच्या तरकांनी साडी नेसली आणि पुन्हा तितकीच आवडती झाली.. साडीची एक मजा आहे, साडी हा असा एकमेव पेहेराव असा आहे की दाखवायचं म्हटलं तर सर्व काही दाखवू शकतो आणि झाकायचं म्हटलं तर सर्व काही झाकू पण शकतो..!!

साड्या इ.स.पू. २८०० ते इ.स.पू. १८०० पासून वापरात यायला लागल्या, तेव्हा सिंधू संस्कृतीचा सुद्धा भारतात विकास होत होता. तेव्हापासूनच साडी किंवा सत्तिका हा प्रकार म्हणजे बायकांचं वस्त्र या अर्थानं प्रचलित आहे. सिंधू संस्कृतीपासूनच माणूस कापसाचं उत्पन्न घेत आला असल्यानं सुरुवातीला फक्त सुती साड्या असायच्या.

साडीचा उल्लेख हा बाणभट्टाच्या कादंबरी पासून ते तामिळ साहित्यातल्या सिलापड्डीकरम नावाच्या महाकाव्यातही आडळतो.

दोन हजार वर्षांपूर्वी चीन मधून रेशीम यायला लागलं, म्हणून त्याला चिनांशुक म्हणत. त्या नन्तर साड्यासुद्धा रेशमी झाल्या. त्यांना खऱ्या सोन्या चांदीच्या तारांनी काठ पदर करवून त्या जरीच्या झाल्या. साडी विणण्याची पद्धत, त्यावरची कशिदा कारी, धाग्याचा प्रकार यावरून साडीचा प्रकार ठरतो. अपल्याकडच्या पैठणीच्या पदरावर मोर आणि पोपटाची जोडी असायलाच पाहिजे, आणि काठ बारीक चौकटींचे असतात. दागिना सिल्क अगदी मऊ तलम असते. पेशवाई मध्ये फक्त उठवदार आणि ठराविकच रंग वापरतात! चंदेरी हा प्रकार म्हणे हेमा मालिनीला प्रचंड आवडतो. साडी नन्तर येणारा महत्वाचा घटक म्हणजे ब्लाउज! कधी मॅचिंग तर कधी कॉन्ट्रास्ट, कधी साधाच तर कधी मणी, मोती, लटकन जोडलेला, कधी खोल गळ्याचा तर कधी बंद गळ्याचा.. ब्लाउज शिवायच्या सुद्धा कितीतरी तऱ्हा!! अगदी साधी, next door राहणारी मुलगी सुद्धा साडी नेसल्यावर अगदी लाखात एक दिसते! साडी शोभून न दिसणारी बाई विरळच..आणि साडी न आवडणारी तर शोधून सुद्धा सापडणार नाही! वरवर पाहता एखादी मुलगी साडी नेसणं टाळत असेल तरी छान साडी नेसून एखादा साजेसा दागिना घातलेली मुलगी पहिली तरी एकदा तरी वाटून जातंच, मीही अशी साडी नेसायला हवी होती..  आता तर म्हणे दीपिका पदुकोणच्या 'पद्मावत' सिनेमात तिनं 20 किलोची साडी आणि दागिने घातले होते म्हणे..तर साडी हा बायकांच्या जीवहळ्याचा आणि न संपणारा विषय! ना. सी. फडक्यांनी कुठेतरी म्हटलं आहे आपल्या बायकोला कधी पाहावं तर ती तल्लीन होऊन साडी नेसत असताना!!

तर तिची साडी त्याने,
तव यौवनाचा वसंत बहरे,

तयासी लोभे बघ कोकीळ हा...

या नजरेने पाहिल्याशिवाय नेसून पूर्ण होणं अशक्यच...                        

अमृता देशपांडे

amrutadeshpande.1414@gmail.com